Bespreking Jan Paul Hinrichs in de Parelduiker 2019/1
Joke Linders (1943), auteur van de biografie van Annie M.G. Schmidt en talloze andere publicaties over jeugdliteratuur, keert in Geversstraat 25 terug naar haar Oegstgeester geboortehuis dat inmiddels plaatsmaakte voor een appartementencomplex. Als kind had ze uitzicht op de witte villa van de opa van F.B. Hotz aan de Geversstraat en Jan Wolkers’ geboortehuis in de Deutzstraat. ‘In mijn omgeving gold dat je de familie Wolkers maar beter kon vermijden. Daar was iets mee: teveel kinderen, ander geloof, andere zuil al kenden we dat begrip toen niet, rare mensen en een winkel die niet deugde of niet meer liep.’ Belangrijker was de kastanjeboom op de hoek met de Deutzstraat: de boom van haar jeugd. Dit boek bevat voor een Oegstgeestenaar talloze leuke herkenningspunten, maar de waarde ligt in de beschrijving van het katholieke middenstandsmilieu waarin Joke opgroeide. Spaarzaamheid en gevoel voor gemeenschap overheersen: de familie, de kerk, het kerkkoor, gearrangeerde huwelijken. Er werd over je nagedacht, misschien niet altijd in je voordeel. In deze tijd paste ook een zwijgcultuur. Joke en haar zus hebben jaren last van de handtastelijkheden van caféhouder en buurman Ome Ko (getrouwd met Tante Riet die zo lekkere spiegeleieren bakte) en zeggen er jaren niets over tegen hun ouders. Als ze dat uiteindelijk wel doen, dreigt de vader met de politie en verhuizen de kinderloze buren ‘naar een mij onbekend oord’. De samenleving was verzuild: als katholieken kopen ze hun kleren alleen bij C&A en Peek & Cloppenburg. Het is allemaal niet onbekend, maar de aardigheid zit in vele andere details, zoals kinderen die op de katholieke school bidden voor de in Hongarije vastzittende kardinaal Mindszenty. Drama is er ook: de ouders die een auto-ongeluk krijgen en maanden in het ziekenhuis liggen. De kinderen staan er alleen voor, maar houden het gezin zelf draaiende. De vader van Joke had een elektrotechnisch bureau en verkocht Philips-producten. De buurt kijkt door hun etalage naar de Elfstedentocht van 1956. De kinderen waren proefkonijnen om de nieuwste hoogtezon uit te proberen. Geversstraat 25 biedt een sfeervol en leerzaam relaas over een tijd die niet te idealiseren is, maar veel mensen blijvend verbond. Dat geldt ook voor Joke en haar man Barend die ze als scholiere meenam naar een bal en met wie ze nu in Bloemendaal uitgeverij Schaep 14 bestiert.
Het boekje kwam tot stand naar aanleiding van een vraag van zoons van gezinshulp Gré die wilden weten wat hun moeder in Oegstgeest had gedaan. Wolkers’ zwartgallige boek Terug naar Oegstgeest (1966) toont een gereformeerd milieu en een slechtlopende kruidenierswinkel in de jaren dertig en veertig. In Linders’ verslag over de katholieke jaren vijftig en zestig overheersen warmte en dankbaarheid. ‘Ik heb enorm veel respect gekregen voor mijn ouders, die in een moeilijke tijd samen een bloeiend bedrijf opbouwden’, zegt Linders tegen de Oegstgeester Courant 7 november 2018). Een gezinshulp die excelleerde in taalspelletjes en volkswijsheden en een onderwijzeres met taalgevoel spelen een cruciale rol: ‘Net als Gré heeft juffrouw Mol de liefde voor taal op mij overgebracht. […] Schmidts geraffineerde spelen met taal, klank en ritme sluit geruisloos aan op de taal die Gré van nature bezigt.’ Bewegingsvrijheid blijkt in die jaren vanzelfsprekender dan nu. In zomervakanties rijdt scholiere Joke alleen op de fiets van Oegstgeest naar Wijk bij Duurstede, waar Gré na haar huwelijk is neergestreken. Ze deed dat zonder mobiel met navigatie en zonder WhatsApp waarmee de achterban na elke bocht en regendruppel de route met foto’s en emojis kan volgen. Boeken las ze uren alleen onder een rododendronstruik in een bos, waarin nu geen kind meer alleen mag komen. Toen was geluk heel gewoon.
Joke Linders, Geversstraat 25. Opgroeien in Oegstgeest. Bloemendaal: Schaep 14, 2018. 148 p. 6 15 (Schaepmanlaan 14, 2061 lz Bloemendaal | info@schaep14.nl)
